Blog

opublikowano 16.02.2025

Czym jest dieta planetarna i jakie ma cele?

Założenia diety planetarnej według Komisji EAT-Lancet

W 2019 roku komisja EAT-Lancet opublikowała raport, który wywołał niemałe poruszenie w świecie nauki i dietetyki. Dokument ten, znany również jako Food Planet Health, zawierał konkretne wytyczne dotyczące sposobu odżywiania, który nie tylko służy zdrowiu ludzi, ale też jest przyjazny planecie. W jego centrum znajduje się dieta planetarna, opracowana w duchu idei „healthy diets from sustainable food systems”.

Założenia diety planetarnej koncentrują się na ograniczeniu produktów pochodzenia zwierzęcego, zwiększeniu spożycia składników pochodzenia roślinnego i zmniejszeniu wpływu produkcji jedzenia na klimat. Jak podkreśla the eat-lancet commission, to sposób odżywiania, który może uchronić przed niedożywieniem, otyłością i jednocześnie zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych.

Celem raportu było stworzenie globalnego planu dla zdrowia i środowiska. Eksperci z 16 krajów zaproponowali jeden model żywienia, który mógłby być stosowany niezależnie od szerokości geograficznej – od Skandynawii po Azję. W dokumencie pojawiły się też odniesienia do koncepcji: commission on healthy diets from sustainable food production systems.

Koncepcja diety planetarnej nie ogranicza się do talerza – dotyczy całego systemu żywnościowego, od uprawy, przez przetwarzanie, aż po konsumpcję. To zintegrowane podejście do jedzenia jako kluczowego elementu walki ze zmianami klimatu.

Zdrowie człowieka a kondycja planety – wspólny mianownik

Jak dowodzą badania z Harvard T.H. Chan School of Public Health, osoby stosujące dietę planetarną mają o 30% mniejsze ryzyko przedwczesnej śmierci. To efekt wysokiej zawartości warzyw i owoców, błonnika i roślinnych źródeł białka, przy ograniczeniu wołowiny, tłuszczów nasyconych i przetworzonych produktów.

Dieta ta może zmniejszyć ryzyko chorób serca, cukrzycy typu 2 oraz niektórych nowotworów. Według danych opublikowanych przez The Lancet, zmniejszenie spożycia czerwonego mięsa i zwiększenie udziału pełnoziarnistych produktów zbożowych przekłada się na poprawę zdrowia metabolicznego.

Eksperci wskazują, że zdrowe nawyki żywieniowe powinny być uzupełnione o świadomą produkcję żywności, która będzie miała pozytywny wpływ na środowisko. Tu pojawia się kwestia takich działań, jak zmiana diety czy ograniczenie marnowania żywności.

Co istotne, narodowe centrum edukacji żywieniowej popiera kierunek zmian wskazany w raporcie. Podkreśla znaczenie zrównoważonej diety dla zdrowia całych populacji oraz jako narzędzia walki z nadwagą i otyłością.

Zasady diety planetarnej w praktyce

Ograniczenie mięsa, więcej roślin i błonnika

W centrum diety planetarnej znajduje się ograniczenie spożycia czerwonego mięsa, przede wszystkim wołowiny, na rzecz produktów pochodzenia roślinnego. W praktyce oznacza to więcej soczewicy, ciecierzycy, nasion roślin strączkowych oraz pełnoziarnistych produktów zbożowych.

Najważniejsze zmiany na talerzu obejmują:

• większy udział warzyw skrobiowych i liściastych,

• źródła białka roślinnego, jak tofu czy fasola,

• produkty zbożowe w wersji pełnoziarnistej,

• mniejsze porcje mięsa – najlepiej raz lub dwa razy w tygodniu.

Ważnym elementem jest zwiększenie ilości orzechów, nasion i zdrowych tłuszczów, takich jak oliwa z oliwek, bogata w kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6. Ich miejsce w diecie ma uzupełniać niedobory mikroelementów przy jednoczesnym ograniczeniu spożycia tłuszczów nasyconych.

Białko w diecie planetarnej – roślinne czy zwierzęce?

Dla wielu osób pytaniem numer jeden jest: czy białko w diecie musi pochodzić wyłącznie z roślin? Odpowiedź brzmi: niekoniecznie. Dieta planetarna dopuszcza umiarkowane spożycie produktów pochodzenia zwierzęcego, ale kluczowe jest, aby głównym źródłem białka były rośliny.

Oznacza to, że mięso, jaja i nabiał mogą pozostać w menu – ważne, by ich udział był ograniczony. The Lancet sugeruje, że dopuszczalna dzienna porcja mięsa to około 14 gramów – czyli dużo mniej niż spożywa przeciętny Europejczyk.

Tabela poniżej pokazuje zalecane proporcje poszczególnych grup żywności w diecie planetarnej:

To model żywienia, który daje miejsce na elastyczność, ale promuje świadome wybory oparte na wiedzy o wpływie diety na środowiskowy bilans.

Jakie korzyści daje dieta przyjazna planecie?

Dieta przyjazna planecie to nie tylko wybór ideologiczny – to strategia poparta twardymi danymi naukowymi. Przede wszystkim: zmniejsza emisję gazów cieplarnianych o niemal 29%, co przekłada się na znaczącą redukcję negatywnego wpływu produkcji żywności na klimat.

Warto podkreślić:

• ograniczenie zużycia ziemi rolnej nawet o 51%,

• zmniejszenie zapotrzebowania na nawozy o 21%,

• spowolnienie procesu wylesiania,

• poprawę jakości wód gruntowych i powierzchniowych.

Z perspektywy zdrowia publicznego, to dieta, która:

• zmniejsza ryzyko przedwczesnej śmierci o 30%,

• pomaga walczyć z otyłością i cukrzycą,

• poprawia parametry metaboliczne (cholesterol, ciśnienie).

To wszystko czyni ją rozwiązaniem, które jest przyjazne planecie, ludziom i przyszłym pokoleniom.

Przykładowy jadłospis w diecie planetarnej

Jak wygląda przykładowy jadłospis w stylu planetarnym? Może być zaskakująco smaczny i różnorodny. Kluczem jest umiejętność komponowania posiłków na bazie produktów pochodzenia roślinnego, z uwzględnieniem sezonowości i lokalności.

Śniadanie:
– owsianka z mlekiem roślinnym, siemieniem lnianym i owocami,
– kromka chleba pełnoziarnistego z hummusem i pomidorem.

Obiad:
– curry z soczewicy, kalafiora i szpinaku,
– ryż brązowy lub kasza gryczana.

Kolacja:
– sałatka z ciecierzycy, rukoli, orzechów włoskich i oliwy z oliwek.

Przekąski:
– garść orzechów, świeże owoce, surowe warzywa z pastą z bobu.

Tak zbilansowany jadłospis nie tylko dostarcza wszystkich niezbędnych składników odżywczych, ale też wspiera cel, jakim jest zmiana niezdrowej diety na dietę planetarną.

Wpływ produkcji żywności na środowisko

Nie sposób mówić o diecie planetarnej bez zrozumienia, jak dużym obciążeniem dla środowiska jest obecna produkcja żywności. Rolnictwo odpowiada za blisko 25% globalnych emisji gazów cieplarnianych – w tym znaczną część pochodzi z hodowli zwierząt.

Produkcja mięsa, szczególnie wołowiny, wiąże się z ogromnym zużyciem wody, ziemi i pasz. Przemysłowa hodowla generuje także zanieczyszczenia wód, co wpływa na bioróżnorodność i jakość życia ludzi.

Zmniejszenie udziału produktów pochodzenia zwierzęcego w diecie i zmiana niezdrowej diety na dietę roślinną może:

• obniżyć zużycie gruntów,

• zmniejszyć ilość odpadów i marnowania żywności,

• ograniczyć konsumpcję wysoko przetworzonych produktów.

To jeden z głównych powodów, dla których stosowanie diety planetarnej jest nie tylko korzystne, ale wręcz konieczne w perspektywie nadchodzących zmian klimatycznych.

Dla kogo dieta planetarna będzie dobrym wyborem?

Choć może wydawać się, że dieta planetarna to model dla wegan i ekoaktywistów, w rzeczywistości korzyści może odnieść każdy: od sportowców, przez osoby z nadwagą, aż po rodziny z dziećmi.

Szczególnie polecana jest:

• osobom z problemami metabolicznymi i nadciśnieniem,

• tym, którzy chcą zmniejszyć spożycie mięsa bez całkowitej rezygnacji,

• rodzinom, które szukają zdrowego i przyjaznego środowiskowo modelu odżywiania,

• konsumentom świadomym wpływu swoich wyborów na planecie.

Jak pokazuje praktyka i badania naukowe, stosowanie diety w duchu planetarnym przynosi nie tylko korzyści dla środowiska, ale również znacząco poprawia jakość życia i zdrowia.